کاخ آپادانا

کاخ آپادانا از قدیمی‌ترین کاخ‌های تخت جمشید شیراز است. این کاخ در قسمت جنوب غربی آن توسط پلکانی به کاخ آینه یا کاخ تچرا ارتباط می‌یابد. این کاخ برای برگزاری جشن‌های نوروزی و پذیرش نمایندگان کشورهای وابسته به حضور پادشاه به فرمان داریوش بزرگ در تخت جمشید شیراز بنا شده‌ است.

در حال حاضر ۱۴ ستون کاخ آپادانای تخت جمشید پابرجاست و از ۷۲ ستون تشکیل شده‌ است که ته ستونهای ایوان کاخ گرد ولی ته ستونهای داخل کاخ مربع شکل میباشد.

کاخ تچر

این کاخ نیز در تخت جمشید شیراز به فرمان داریوش کبیر بنا شده و کاخ اختصاصی وی بوده‌است. تچر یا تچرا به معنای خانه زمستانی می‌باشد. روی کتیبه‌ای آمده : (من داریوش این تچر را ساختم). از پارسی باستان گرفته در این کاخ کتیبه وجود دارد تا خطوط پهلوی بالای ستون‌ ها و این کاخ یک موزه خط به شمار می‌رود. پلکان سنگی جنوبی توسط خشایار شاه، ایوان و پلکان سنگی غربی توسط اردشیر دوم و  قسمت اصلی کاخ توسط داریوش بزرگ بنا گردیده است.

کاخ هدیش

کاخ هدیش یکی دیگر از کاخ های تخت جمشید شیراز که کاخ خصوصی خشایارشاه بوده‌ است در مرتفع‌ ترین و جنوبی ترین قسمت صفهٔ تخت جمشید قرار دارد. این کاخ به کاخ ملکه از طریق دو مجموعه پلکان ارتباط دارد و احتمال میرود آتش سوزی از این مکان شروع شده باشد و رنگ زرد سنگ‌ها نشان دهنده تمام شدن آب درون سنگ‌ها به خاطر حرارت است. خیلی‌ها از اینجا به عنوان کاخ مرموز نام برده‌اند چرا که اطلاعات زیادی در مورد این کاخ تخت جمشید به خاطر ویرانی شدیدی که اتفاق افتاده در دسترس نیست. هدیش به معنای جای بلند میباشد و چون نام زن دوم خشایار شاه هدیش بوده‌ است نام کاخ خود را هدیش میگذارد.

کاخ ملکه

یکی دیگر از کاخ های تخت جمشید شیراز که نسبت سایر بناها در ارتفاع پایین‌تری قرار گرفته‌است و توسط خشایارشا ساخته شده‌است کاخ ملکه می باشد. بخشی از این کاخ که امروزه به عنوان موزه و ادارهٔ مرکزی تأسیسات تخت جمشید مورد استفاده قرار گرفته‌است، در سال ۱۹۳۱ توسط شرق‌ شناس مشهور، پرفسور ارنست امیل هرتزفلد، خاکبرداری و از نو تجدید بنا شد است.

ساختمان خزانهٔ شاهنشاهی  تخت جمشید

این ساختمان با دیوار عظیمی از بقیهٔ تخت جمشید جدا می‌شود و شامل چندین اطاق، حیاط و تالار می باشد.

کاخ صدستون

یکی دیگر از کاخ های تخت جمشید شیراز که در حدود ۴۶ هزار مترمربع وسعت دارد و سقف آن به‌وسیلهٔ صد ستون که هر کدام چهارده متر ارتفاع داشته‌اند، بالا نگه داشته می‌شده‌ است کاخ صد ستون می باشد.

کاخ‌ شورا

یکی دیگر از کاخ های تخت جمشید شیراز که احتمالاً شاه در اینجا با بزرگان به بحث و مشورت می‌پرداخته‌ است کاخ شورا می باشد. به این دلیل آن را کاخ شورا می نامند که در اینجا دو سر ستون سر انسان وجود داشته که سر انسان سمبل تفکر است و جاهای دیگر همچین سر ستون هایی نیست. با توجه به نقوش حجاری شده شاه از یکی از دروازه‌ها وارد و از دو دروازه دیگر خارج می‌شده‌ است.

یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان دراز، پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده‌ است تخت جمشید یا (هزارستون، صدستون و یا چهل منار، پارسه، پرسپولیس، پرسه پلیس) می باشد. کاخی به نام تخت جمشید در این شهر باستانی وجود دارد که در دوران زمامداری اردشیر اول، داریوش بزرگ و خشایارشاه بنا شده‌ است و به مدت حدود ۲۰۰ سال برپا و آباد بوده است. گروه‌های زیادی از کشورهای گوناگون با پیشکش‌هایی متنوع در نخستین روز سال نو به نمایندگی از ساتراپی‌ها یا استانداری‌ها در تخت جمشید شیراز جمع می‌شدند و هدایای خود را به شاه پیشکش می‌کردند.

بنیانگذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود، البته پس از او پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر یکم با گسترش آن به گستردگی این مجموعه افزودند. سامنر برآورد کرده است که دشت تخت جمشید در دورهٔ هخامنشیان ۴۳۶۰۰ نفر جمعیت داشته و شامل ۳۹ قرارگاه مسکونی بوده است. باور تاریخدانان بر این است که در ۳۳۰ پیش از میلاد اسکندر مقدونی سردار یونانی ، به ایران حمله کرد و تخت جمشید شیراز را به آتش کشید و احتمالاً بخش عظیمی از فرهنگ و هنر هخامنشی و کتاب‌ها را با اینکار نابود نمود به طوری که باستان شناسان از ویرانه‌های آن نشانه‌ های هجوم و  آتش را بر آن تأیید می‌کنند.از سال ۱۹۷۹ این مکان یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو می باشد.

پس از ورود اسلام به ایران نیز این مکان را محترم می‌شمردند و آن را چهل منار و یا هزار ستون می نامیدند و با شخصیت‌هایی همچون جمشید و سلیمان نبی ارتباطش می‌دادند. عضدالدوله دیلمی دو کتیبه به خط کوفی در تخت جمشید شیراز بر جای گذاشته و همچنین کتیبه‌های دیگری هم به فارسی و هم به عربی در تخت جمشید وجود دارد که جدیدترین آن مربوط به دوره قاجار است.

تخت جمشید در شمال استان فارس ( شمال شرقی شیراز ) و در شمال شهرستان مرودشت قرار دارد. نقش رستم در فاصله شش و نیم کیلومتری از تخت جمشید قرار دارد. در نقش رستم آرامگاهای شاهنشاهانی مانند داریوش بزرگ، داریوش دوم، خشایارشا، اردشیر یکم و آرامگاهی نیمه کاره که احتمالاً متعلق به داریوش سوم است قرار دارند. اردشیر سوم نیز جدا از سازندگان تخت جمشید که داریوش، خشایارشا و اردشیر یکم بودند، تعمیراتی در تخت جمشید انجام داد و آرامگاه‌های اردشیر دوم و سوم در کوهپایه شرقی تخت جمشید کنده شده است.

اسناد تخت جمشید و کارگران مزد بگیر

در گوشة شمال غربی صفه تخت جمشید شیراز بر اثر خاکبرداری در اواخر سال ۱۳۱۲ ه.ش قریب چهل هزار لوحه های گلی به شکل و اندازه مهرهای نماز بدست آمد که کلماتی به خط عیلامی بر روی این الواح نوشته شده بود و پس از خواندن معلوم شد که این الواح عیلامی اسناد خرج ساختمان قصرهای تخت جمشید شیراز می باشد . از میان الواح بعضی به خط عیلامی و زبان پارسی می باشد. با کشف این الواح شایعات نابجایی که می گفتند مانند اهرام مصر قصرهای تخت جمشید نیز با ظلم و جور و بیگار گرفتن رعایا ساخته شده باطل گردید.
زیرا این اسناد که هر کدام سند هزینة یک یا چند نفر عیلامی است حکایت از آن دارد که به تمام کارگران این قصرهای زیبا ، اعم از نجار و مهندس و سنگتراش و معمار و عمله و بنا مزد می دادند. کارگرانی که در بنای تخت جمشید شیراز دست اندرکار بودند و همة آنان رعیت دولت شاهنشاهی ایران بشمار می رفتند ، از ملتهای مختلف چون ایرانی، مصری، یونانی، عیلامی، بابلی و آشوری تشکیل می شدند.

زنان و دختران نیز گذشته از مردان به کار مشغول بودند . مزدی که این کارگران می گرفتند غالباً جنسی بود نه نقدی و آنرا با یک واحــد پـول بابلی به نام (شکــل) سنجیده و برابر آن را به جنس پرداخت می کردند و اجناسی که مزد آنها محسوب می شد و بیشتر به کارگران می دادند عبارت از گندم و گوشت بوده اند.

اسکندر مقدونی در سال ۳۳۱ قبل از میلاد در یورش خود به ایران ، تخت جمشید شیراز را به آتش کشید. در مورد علت این آتش سوزی تاریخنگاران اتفاق رای ندارند لیکن عده ای آنرا ناشی از یک حادثه غیر عمدی میدانند و برخی کینه توزی و انتقام گیری اسکندر را تلافی ویرانی شهر آتن بدست خشایار شاه میدانند.

آرامگاه حافظ (حافظیه) نام آرامگاهی واقع در جنوب دروازهٔ قرآن و شمال شهر شیراز است و به‌ دلیل قرار داشتن آرامگاه حافظ شیرازی در آن به این نام مشهور شده‌ است. خواجه شمس‌الدین محمد متخلص به (حافظ) و ملقب به (لسان‌الغيب) از غزل‌سرایان بنام ایران است كه در حدود سال ۷۲۶ ه.ق در شیراز متولد شد. بهاءالدین پدرش پيش از آنکه بتواند پسرش را تربیت و سرپرستی کند، از دنیا رفت. حافظ در شيراز و نزد استادان نام‌آور آن دوران مانند ابو عبدالله قوام‌الدين و سيد شريف جرجاني به فراگيري ادبيات و علوم پرداخت. وي سپس وارد دنياي سير و سلوك شد و مشرب عرفان اختيار كرد. حافظ قرآن را با چهارده روايت مي‌خواند و همه قرآن را از بر داشت؛ از اين رو متخلص به حافظ می باشد.

ديوان حافظ شیراز دربرگيرنده غزل، مثنوي، قصيده، رباعي و قطعه مي باشد و بيش از شش هزار بيت دارد و از اين ميان، غزليات وي از همه مشهورترند و با گذشت سده‌ ها از مرگ وي، همچنان ديوان او به زبان‌هاي گوناگون دنيا به چاپ مي‌رسد. مي‌توان گفت در اکثر موارد در خانه هر ايراني و در كنار كتاب مقدس قرآن کریم، يك جلد از ديوان خواجه حافظ شيراز يافت مي‌شود. حافظ بجز دو سفر کوتاه، در تمام عمر در شیراز اقامت گزید چرا که علاقه فراواني به شیراز داشت. حافظ در سال ۷۹۱ ه.ق دیده از جهان فروبست و در مصلای شیراز که امروزه از آن قبرستان اثری نیست به خاک سپرده شد.

در مدت عمر ۵۰ تا ۶۰ ساله وي، هفت پادشاه در فارس حکمرانی کردند.حافظ در زمان پادشاهان آل مظفری و آل اینجو زیسته و در اشعار خود به نیکی از آنان یاد کرده است. محل دفن حافظ در شیراز تنها یک قبر ساده مشخص بود که در دوره فرمانروايي میرزا ابوالقاسم گوركانی، توسط شمس‌الدین محمد یغمایی وزیر او، بر تربت حافظ ساختمان گنبدي بنا كرد و در مقابل آن حوض بزرگی که از آب رکن‌آباد پر می‌شد قرار داشت.

در سال ۱۱۸۸ ه.ق در دوران کریم‌خان زند بنای با شکوه و عظیم  آرامگاه حافظ در شیراز ساخته شد که شامل ایوانی با چهار ستون سنگی ضخیم یکپارچه بود كه دو اتاق کوچک در دو گوشه آن قرار داشت و دو قسمت شمال و جنوب آن باز بود. در بخش جنوبی این مکان باغی بزرگ نمايان بود و آرامگاه در قسمت شمالی آن قرار مي‌گرفت. سنگ كنوني همان سنگ قبر دوران زنديه است. سنگی مرمرین به دستور کریم‌خان زند بر روی تربت حافظ نهاده شد که به خط حاج آقاسی بیگ افشار دو غزل از غزل‌های حافظ بر آن نوشته شده بود.

حافظیه از دو صحن شمالی و جنوبی تشکیل یافته و مساحت آن دو هکتار بوده است  که این صحن‌ها توسط تالاری از یک‌دیگر جدا می شده اند. این مجموعه ۴ درب ورودی-خروجی دارد که دو درب در سمت غرب آن و یک درب در سمت شمال‌ شرق و درب اصلی در سمت جنوب آن قرار گرفته‌ است.

در دوران قاجاریه آرامگاه حافظ بارها بازسازی گردید و به دستور علی ریاضی رئیس فرهنگ فارس و علی اصغر حکمت، وزیر فرهنگ با بهره‌گیری از یادمان‌ های حافظ توسط (آندره گدار) معمار فرانسوی و عناصر معماری زندیه ،بنای امروزی اين آرامگاه طراحی و اجرایی شد. بنای اصلی به صورت سقف مزین به تزئینات کاشی‌ کاری شده و سکویی با ۸ ستون سنگی یکپارچه است و اشعار به گونه زیبایی در محل مزار توجه بینندگان را به خود جلب می نماید و در ميانه این بنا مزار خواجه حافظ قرار دارد.

تالار حافظیه که ۸ متر عرض و ۵۶ متر طول داشته و از ۲۰ ستون سنگی، هرکدام به ارتفاع ۵ متر تشکیل شده‌است از آثار دورهٔ زندیان در شیراز است. این تالار پیش‌تر شامل چهار اتاق و چهار ستون بوده که بعدها اتاق‌ها از محدودهٔ آن حذف شده است. در سمت غرب و شرق تالار دو اتاق یکی مربوط به دفتر آرامگاه و دیگری متعلق به سازمان میراث فرهنگی وجود دارد که شیوهٔ معماری این تالار مربوط به دوره‌های زندیان و هخامنشیان است. در جوار حافظ، بزرگانی چون فرصت‌الدوله شیرازی (تاریخ‌نگار)، فریدون توللی (شاعر)، اهلی شیراز ی (شاعر) و دکتر شاپور شهبازی (باستان‌شناس) به خاک سپرده شده اند.

آرامگاه حافظ زیارتگاه عاشقانیست که بر سر مزار وی می‌آیند و پس از قرائت فاتحه، تفألی بر دیوانش می‌زنند و در اشعارش غرق می گردند.

آرامگاه سعدی (سعدیه) محل زندگی و دفن شاعر برجستهٔ پارسی‌گوی، مشرف‌الدين مصلح بن عبدالله شيرازي مشهور به (سعدی) می باشد که در اوایل سده هفتم هجري قمري در شیراز به دنيا آمد و در سال ۶۹۰ هجري قمري در شيراز درگذشت و بزرگترین شاعری است که پس از فردوسی در آسمان ادب فارسی درخشیده است و می‌درخشد. لغت‌نامه دهخدا به نقل از فرهنگ برهان قاطع نام مکانی که شیخ سعدی در آنجا آرمیده است را (گازرگاه) گزارده و گازرگاه را به نقل از فرهنگ آنندراج، حد شیراز و نزدیک به مرقد شیخ مصلح‌الدین سعدی شیرازی دانسته است. این آرامگاه کنار باغ دلگشا و در انتهای خیابان بوستان در شمال شرق شیراز و در دامنه کوه قرار گرفته است. قبور زیادی از بزرگان دین در اطراف مقبره وجود دارند که بنا به وصیتشان در آنجا مدفون شده‌اند از جمله شاخص ترین آنها می‌توان شوریده شیرازی را نام برد که آرامگاه وی به وسیله رواق به آرامگاه سعدی متصل گردیده است.

ابن بطوطه جهانگرد مراکشی که ۵۷ سال پس از مرگ سعدی در سال ۷۴۸ هجري قمري از آرامگاه وي بازدید كرده نخستین جهانگردیست که از آرامگاه سعدی نام برده است. آرامگاه سعدی در سده گذشته بارها تعمیر و بازسازی شده است.برای مثال کریم‌خان زند در سال ۱۱۸۷ ه.ق آن را از نو بنا كرد. وي بنايی دو طبقه و آجري بنا كرد که در دو سوي آن دو اتاق قرار داشت و مزار سعدی در طبقه زیرین آن در اتاق شرقی قرار داشت و دور آن نرده‌های منبت‌کاری شده و چوبی قرار گرفته داشت و بعدها اتاق غربی مدفن یکی از شاعران بنام سده سیزدهم ه.ق در شیراز به نام (شوریده شيراز ي) گردیده است.

بنای نخستين آرامگاه سعدی تا سال ۱۳۲۷ ه.خ برپا بود تا اینکه با تلاش علی اصغر حکمت و علی سامی و به پیشنهاد انجمن آثار ملی فارس، بنایی درخور مقام شامخ سعدی ساخته شد که دارای گنبدی زیباست که در جلوی آن ایوانی تالار مانند كه توسط هشت ستون سنگی نگه داشته می‌شود قرار دارد.

قبر سعدی در بنای جدید در میان عمارتی کاشی‌کاری شده و هشت ضلعی با سقفی بلند قرار گرفته است. در داخل باغ و در محوطه‌اي پایین‌تر از سطح زمین، چشمه آب زلالی در جریان است که در ميانه این مکان، حوضچه‌ای که آن را حوض ماهی می‌نامند قرار دارد. مردم شیراز برای برآورده شدن حاجات خود بر پايه یک سنت قدیمی در حوض ماهی سکه می‌اندازند. آرامگاه شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ ۲۰ آبان سال ۵۳ به شماره ثبت ۱۰۱۰,۳ در انجمن آثار ملی به ثبت رسیده‌است و سکه‌های پانصد ریالی برنزی جمهوری اسلامی ایران از سال ۸۷ ه.خ به نقش آرامگاه سعدی مزین گردیده است.