در سال ۱۲۵۲ هجری قمری قوام السلطنه به حکومت فارس دست یافت و در محله بالاکفت، محل سکونت خویش اقدام به احداث ابنیه مسکونی و تاریخی نمود که منجر به شکل گیری مجموعه قوام که در بین عامه مردم به باغ قوام معروف است،در شیراز گردید. بواسطه نام بنای بیرونی خود این مجموعه امروز به نارنجستان قوام معروف است. مجموعه قوام مقارن با حکومت ناصرالدین شاه قاجار بین سالهای ۱۲۵۷ و ۱۲۶۷ ساخته و تکمیل گردیده است و از عناصر متعددی تشکیل یافته که عمده ترین این عناصر عبارتند از مکتب خانه قوام (خانه عرقیها)، اندرونی قوام (منزل زینت الملک)، حمام اختصاصی قوام و اصطبل و زنجیرخانه (در حال حاضر از بین رفته است)، حمام گچینه، حسینیه قوام و دیوان خانه قوام (نارنجستان). در این مجموعه بازارچه‌ای هم وجود داشته که در اثر احداث خیابان لطفعلی خان زند از بین رفته است. در سال ۱۳۴۵ ه.خ بنای نارنجستان به دانشگاه شیراز اهدا گردید و بین سالهای ۱۳۴۸ تا ۵۸ ه.خ تحت سرپرستی پروفسور آرتور اپهام پوپ، ایران شناس معروف، مورد استفاده موسسه آسیایی بوده است.
زیرزمین ضلع شمالی در سالهای اخیر تعمیرات اساسی گردیده که در آن اشیای فرهنگی اهدایی پروفسور پوپ نگهداری می‌شود و به عنوان موزه در شیراز مورد استفاده قرار گرفته است.
در زمينی به مساحت ۳ هزار و ۵۰۰ متر در دو قسمت شمالی و جنوبی ساختمان نارنجستان به مساحت ۹۴۰ متر مربع بنا گردید و باقی مانده آن محوطه سازی شده است. اين بنا در دوره قاجاريه به بيرونی معروف بوده و با عمارت اندرونی كه در طرف غرب آن بنا قرار گرفته و همان خانه زينت الملوك بوده كوچه ای فاصله داشته است كه توسط راه زيرزمينی بدان راه می يافتند. اين عمارت بيرونی به منظور انجام امور تجاری و نيز برگزاری تشريفات و جشن ها و استراحت و پذيرايي از ميهمانان ساخته شده است. یکی مشخصه های اين مجموعه عمود بودن محور بيرونی و اندرونی آن بر يكديگر می باشد.
رو به جنوب در راستای محور اصلی بنا، در ورودی اصلی باغ به يك دالان يا هشتی گشوده می شود که بر بالای در ورودی كتيبه ای شامل آياتی از قرآن از سنگ مرمر سرخ رنگ قرار گرفته كه ابياتي از آسوده شيرازی درباره تاريخ احداث آن و بانی باغ در دو طرف آن حجاری شده است. نقش دو سرباز تفنگ به دست دوره قاجاريه در دو طرف درگاه بر روي ازاره سنگی، حجاری شده است. در ورودی از چوب ساج است كه بر روی آن منبت كاری صورت گرفته است و دالان ورودی یا سقف هشتی به صورت ستاره و مقرنس كاری گچی، كاشی كاری و آجركاری شده است. تصويري از سه خدمتكار كه گلاب و شراب و شربت به دست دارند، رو به حياط در پشت دالان كاشی كاری شده است. به وسيله دو راهرو اين هشتی به محوطه باغ ارتباط می يابد. اين باغ در طول حياط دارای بيست و يك عدد طاق نما است و در سه ضلع شمالی، شرقی و جنوبی دارای ساختمان است. شش اتاق در دو طرف هشتی وجود دارد كه در جلو هر کدام از آنها ايوان های وسيعی كه در گذشته از اين اتاق ها به عنوان دفتر كار استفاده مي شده، قرار گرفته است و ايوان های مقابل اين اتاق ها نيز جهت اتاق انتظار در شهر شیراز مورد استفاده قرار می گرفته است.
به وسيله راه پله ای ساختمان جنوبی باغ به زمين های طرفين راهروها ارتباط دارد و در وسط اين ساختمان دو طاق نمای كوچك و يك طاق نمای بزرگ كه به سبك دوره زنديه، كاشي كاری شده، ايجاد شده است. نقوش سه تن از خدمتكاران دوره زنديه در طاق نمای بزرگ بر روی كاشی به چشم می خورد كه لباس های بلندی دارند و در دست یکی از آنها جامی است در دست دیگری قدحی و شخص سوم نيز ظرفی پر از ميوه در دست دارد. دو لچكی كاشی كاری با تصويرهايی برگرفته از داستان های شاهنامه ( رستم، حضرت سليمان ) و مناظری از طبيعت و نيز تصاوير مينياتوری و مناظر شكارگاه در بالای اين طاق نما چشم نوازی می کنند.
اين عمارت داراي يك زيرزمين و دو طبقه است که اين زيرزمين در گذشته به عنوان زندان مورد استفاده قرار می گرفته است. طرح بنای اصلی اين عمارت برگرفته از معماری دوره زنديه است. تالار بزرگي به ارتفاع شش متر، طول نه متر و عرض پنج متر با ستون هايی بلند مشرف بر حوض واقع در وسط باغ، در اين عمارت وجود دارد. باغ وسيعي در ضلع شمالي و در حد فاصل عمارت جنوبی و عمارت اصلی وجود دارد كه با نرده آهنی از دوره قاجاريه محصور گردیده است.اما در ضلع شمالی، عمارت اصلی اين ساختمان قرار دارد.
شاهنشينی در قسمت شمالی تالار وجود دارد كه ديوارها و سقف آن نقاشی و آينه كاری شده و كف اتاق از سنگ های مرمر مفروش گردیده که محل پذيرايي ميهمانان در شهر شیراز بوده است و دارای دو ستون سنگی يك پارچه و بلند می باشد. راهرويي كه به وسيله پلكانی به طبقه دوم متصل مي شود در دو طرف تالار وجود دارد و اين پله ها به دو بهار خواب متصل است. در هر طرف نيز يك اتاق و يك سالن بزرگ وجود دارد. اين عمارت در طبقه دوم دارای چهار اتاق است كه دوتا از آنها در عقب واقع شده و دارای هشتی و پنجره هايی مشرف بر ايوان می باشد. اين اتاق ها پیش از اين، محلی برای اقامت مهمانان بوده است.
منبع:(ویکی پدیا)
